Το σταυροδρόμι του εμπορίου και του πολιτισμού
Το όνομα της προέρχεται από τις λέξεις Μονή Έμβαση δηλαδή «μοναδική είσοδος». Στη διάρκεια της ιστορίας της τη συναντάμε με πολλά ονόματα. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν «Άκρα Μίνωα» όπως περιγράφει στα Λακωνικά ο Παυσανίας και ήταν κοντά στην αρχαία Επίδαυρο Λιμηράς, ερείπια της οποίας σώζονται ως σήμερα. Το φράγκικο όνομά της ήταν Μαλβάζια, ή Μαλβαζούϊ. Στην τουρκοκρατία ονομαζόταν Μενεξέ Καλέσι (το κάστρο των Μενεξέδων). Οι περιηγητές την ονόμασαν και Μικρό Γιβραλτάρ. Σήμερα οι κάτοικοί της την αποκαλούν Μονεμβάσια. Αυτή η ποικιλία των ονομάτων δείχνει την πλούσια ιστορία της περιοχής, η οποία σχετίζεται άμεσα με την στρατηγικής σημασίας θέση της, καθώς ήταν πάντοτε ένα σημαντικό λιμάνι στον εμπορικό δρόμο ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή και σταυροδρόμι για τους πολιτισμούς της Μεσογείου. Γι αυτό και ήταν ανέκαθεν «Μήλο της Έριδος» για πολλούς κατακτητές που ήθελαν να την αποκτήσουν, όπως οι Ενετοί, οι Φράγκοι, αργότερα οι Οθωμανοί και φυσικά οι πειρατές που δρούσαν στο Αιγαίο. Η πολυπολιτισμική της ταυτότητα αποτυπώνεται ακόμα και σήμερα σε κάθε σημείο του κάστρου και δημιουργεί μια ξεχωριστή αύρα που γοητεύει τον επισκέπτη. Σήμερα, η καστροπολιτεία αποτελείται από δύο τμήματα, την Κάτω Πόλη που κατοικείται μέχρι και σήμερα και την Άνω Πόλη που είναι ακατοίκητη. Μεταξύ τους συνδέονται με μια σκάλα λαξευμένη πάνω στο βράχο.
Η Κάτω Πόλη
Η Κάτω Πόλη (ή Παλιά Πόλη) είναι κτισμένη στη νοτιοανατολική πλευρά του βράχου. Περιδιαβαίνοντας τα στενά πλακόστρωτα καλντερίμια της ο επισκέπτης συναντά παλιά αρχοντικά ανακαινισμένα με σεβασμό στην ιστορία τους, που φέρουν ακόμα τα οικόσημα της εποχής, αψίδες, και πέτρινες καμάρες, ενώ σε όλη την έκτασή της υπάρχουν περίπου 40 εκκλησίες. Περνώντας την κεντρική (και μοναδική) πύλη του κάστρου ο επισκέπτης βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο. Το πρώτο στενό στα αριστερά οδηγεί στο πατρικό σπίτι του Γιάννη Ρίτσου, όπου υπάρχει και προτομή του ποιητή. Σε όλη τη διαδρομή στον κεντρικό δρόμο του κάστρου, που φέρει το όνομα του ποιητή της Ρωμιοσύνης, θα συναντήσετε καταστήματα με είδη δώρων, καλόγουστα καφέ, μπαρ και ταβέρνες. Στην κεντρική πλατεία με το φημισμένο κανόνι που σημαδεύει προς τη θάλασσα, βρίσκεται και το Αρχαιολογικό Μουσείο, που χτίστηκε τον 16ο αιώνα και λειτούργησε αρχικά ως τζαμί. Εδώ, δίπλα στο Byzantino Boutique Hotel, θα δείτε και τον περίφημο ναό του Ελκόμενου Χριστού, με σπάνιες εικόνες, από τις οποίες ξεχωρίζει εκείνη της Σταύρωσης.
Η Άνω Πόλη
Η Άνω Πόλη (ή Γουλά) χτίστηκε σε ένα πλάτωμα στην κορυφή του βράχου. Το σημείο αυτό πρόσφερε στους κατοίκους της περιτοιχισμένης πολιτείας ακόμα μεγαλύτερη προστασία τον 6ο μ.Χ αιώνα, όταν την πολιορκούσαν με σφοδρότητα Άραβες και Βησιγότθοι. Σήμερα η Άνω πόλη είναι ακατοίκητη. Ο επισκέπτης μπορεί να δει εδώ πολλά μνημεία από διάφορες φάσεις της ιστορικής της διαδρομής. Μπορεί επίσης, να θαυμάσει τον περίφημο ναό της Αγίας Σοφίας που βρίσκεται στην άκρη ενός γκρεμού, 300 μέτρα πάνω από το Μυρτώο πέλαγος. Ο ναός χτίστηκε το 12ο αιώνα και θεωρείται αντίγραφο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εκκλησίες της μεσοβυζαντινής περιόδου στην Πελοπόννησο. Η μοναδική θέση της Άνω Πόλης προσφέρει απεριόριστη και εντυπωσιακή θέα στη θάλασσα.
